Trẻ bị ho nôn trớ nhiều không chỉ khiến bé khó chịu, mệt mỏi mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất nước và suy dinh dưỡng. Ho và nôn trớ có thể là triệu chứng của nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau, từ nhẹ đến nghiêm trọng. Cha mẹ nên hiểu rõ cách xử lý khi trẻ bị ho nôn trớ nhiều đúng cách để đảm bảo an toàn sức khỏe cho bé, tránh gây ra những biến chứng nguy hiểm.
1. Nguyên nhân khiến trẻ bị ho và nôn trớ
Ho và nôn trớ thường đi kèm với nhau ở trẻ em do nhiều yếu tố liên quan đến sinh lý và bệnh lý. Có rất nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng này, có thể là do bé ho dữ dội, bé ho có đờm nhiều, bị trào ngược dạ dày thực quản hoặc dị ứng…. Hiểu rõ từng nguyên nhân gây ra tình trạng ho nôn trớ nhiều sẽ giúp cha mẹ có những hướng xử lý phù hợp và hiệu quả.
- Phản xạ ho mạnh gây nôn: Ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới 2 tuổi, phản xạ ho thường rất nhạy cảm và mạnh mẽ. Khi bé ho quá nhiều, ho thành từng cơn dữ dội, áp lực trong ổ bụng tăng lên đột ngột, kích thích vùng hầu họng và cơ hoành, dễ dàng dẫn đến phản xạ nôn trớ. Điều này thường xảy ra khi bé ho khan liên tục hoặc ho có đờm đặc.
- Đờm ứ đọng gây kích ứng dạ dày: Khi trẻ bị ho có đờm, đặc biệt là đờm từ đường hô hấp trên như viêm mũi xoang, viêm VA, bé thường không biết khạc nhổ mà nuốt xuống. Lượng đờm lớn hoặc đờm đặc nuốt xuống dạ dày có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày, dẫn đến buồn nôn và nôn trớ. Đờm cũng có thể gây cảm giác đầy bụng, khó chịu, thúc đẩy phản xạ nôn.
- Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Đây là một nguyên nhân phổ biến gây ho và nôn trớ đồng thời ở trẻ. Axit dịch vị từ dạ dày trào ngược lên thực quản và vùng họng gây kích ứng niêm mạc, dẫn đến ho dai dẳng. Ngược lại, những cơn ho mạnh cũng có thể làm tăng áp lực ổ bụng, khiến tình trạng trào ngược trở nên trầm trọng hơn và gây nôn trớ.
- Nhiễm trùng đường hô hấp: Các bệnh nhiễm trùng cấp tính như viêm họng, viêm amidan, viêm phế quản, viêm phổi do virus hoặc vi khuẩn đều có thể gây ho. Kèm theo đó, bé có thể bị sốt, biếng ăn, và nôn trớ do cơ thể mệt mỏi, khó chịu, hoặc do tác động của độc tố vi khuẩn/virus.
- Dị ứng: Phản ứng dị ứng với thức ăn như sữa bò, hải sản hoặc các tác nhân môi trường như phấn hoa, mạt bụi nhà, có thể gây ra các triệu chứng hô hấp như ho, khò khè, và đôi khi kèm theo nôn trớ. Nôn trớ có thể là một phần của phản ứng dị ứng toàn thân hoặc do ho quá mức.
- Chế độ ăn uống không phù hợp khi ốm: Khi trẻ đang bị ho, hệ tiêu hóa thường yếu hơn. Việc cho bé ăn quá no, ăn các thực phẩm khó tiêu, nhiều dầu mỡ, đồ lạnh, hoặc đồ quá ngọt có thể làm tăng gánh nặng cho dạ dày, dễ gây đầy bụng, khó chịu và dẫn đến nôn trớ.
2. Cách xử lý khi bé ho kèm nôn trớ
Khi trẻ bị ho và nôn trớ nhiều, việc xử lý cần tập trung vào việc làm dịu đường hô hấp, bù đắp lượng dịch đã mất và hỗ trợ hệ tiêu hóa để bé nhanh chóng phục hồi. Một số cách xử lý khi bé ho nôn trớ nhiều cấp thiết và hiệu quả như: bù nước và điện giải, điều chỉnh chế độ ăn uống, vệ sinh đường hô hấp trên, vỗ rung long đờm, sử dụng siro ho thảo dược hỗ trợ loãng đờm, giảm tần suất các cơn ho.
Bù nước và điện giải kịp thời
Đây là biện pháp quan trọng nhất, giúp bé phòng tránh mất nước do nôn trớ, gây ra những biến chứng nguy hiểm. Tùy vào từng độ tuổi của bé, cha mẹ sẽ bù nước và điện giải bằng những phương pháp khác nhau..
- Oresol: Cho bé uống dung dịch Oresol theo đúng liều lượng và cách pha chỉ dẫn trên bao bì. Chia thành từng thìa nhỏ, uống chậm rãi và liên tục.
- Nước lọc ấm, nước trái cây pha loãng: Khuyến khích bé uống nước lọc ấm, nước ép trái cây pha loãng (không đường) hoặc nước canh ấm. Tránh các loại nước ngọt có gas, nước trái cây đóng hộp nhiều đường.
- Tăng cường cữ bú mẹ/sữa công thức: Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, tăng cường cữ bú mẹ hoặc sữa công thức để đảm bảo cung cấp đủ nước và dinh dưỡng.
Vệ sinh đường hô hấp trên
Vệ sinh đường hô hấp trên giúp làm sạch dịch đờm ứ đọng, giảm tình trạng bé khò khè, nghẹt mũi khi ngủ, phá vỡ môi trường lý tưởng cho vi khuẩn, virus phát triển, từ đó giảm tình trạng viêm, hạn chế dịch chảy xuống họng gây kích ứng ho, nôn trớ. Cha me có thể vệ sinh đường hô hấp trên bằng những phương pháp sau:
- Rửa mũi bằng nước muối sinh lý: Sử dụng nước muối sinh lý 0.9% để rửa mũi cho bé thường xuyên (3-4 lần/ngày), đặc biệt trước khi bú/ăn và trước khi ngủ. Việc này giúp làm sạch dịch mũi, đờm ứ đọng ở mũi họng, ngăn không cho chúng chảy xuống dạ dày gây kích ứng hoặc làm tắc nghẽn đường thở, từ đó giảm ho và nôn trớ.
- Hút mũi nhẹ nhàng: Sau khi rửa mũi, nếu bé còn quá nhỏ không tự xì mũi được, có thể dùng dụng cụ hút mũi chuyên dụng để hút dịch nhầy ra ngoài một cách nhẹ nhàng.
Điều chỉnh chế độ ăn uống
Chế độ ăn uống ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tiêu hóa gây đầy bụng, khó tiêu, tăng tiết đờm và có thể kích thích các cơn ho. Cha mẹ nên điều chỉnh chế độ ăn của bé như sau:
- Chia nhỏ bữa ăn: Thay vì cho bé ăn 3 bữa chính lớn, hãy chia thành nhiều bữa nhỏ hơn trong ngày. Điều này giúp hệ tiêu hóa của bé không bị quá tải, dễ hấp thu hơn và giảm nguy cơ nôn trớ.
- Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa: Cho bé ăn các món mềm, lỏng, dễ nuốt như cháo loãng, súp, bột ngũ cốc pha loãng, sữa ấm.
- Tránh thực phẩm kích thích: Hạn chế đồ ăn chiên xào nhiều dầu mỡ, đồ quá ngọt như bánh kẹo, nước ngọt, đồ quá cay nóng, đồ lạnh. Những thực phẩm này có thể kích thích cổ họng, gây đầy bụng hoặc làm tăng tiết đờm.
Điều chỉnh tư thế ăn và ngủ
Cho bé ăn ở tư thế thẳng, không nằm. Sau khi ăn, giữ bé ở tư thế thẳng hoặc bế vác khoảng 15-20 phút trước khi đặt nằm để tránh trào ngược. Khi bé ngủ, nên kê gối cao hơn một chút ở phần đầu giường của bé để trọng lực giúp dịch đờm và dịch dạ dày không bị ứ đọng ở cổ họng, giảm ho và nguy cơ nôn trớ.
Vỗ rung long đờm (nếu bé có đờm)
Nếu bé có đờm và ho không hiệu quả, có thể vỗ rung long đờm nhẹ nhàng. Đặt bé nằm sấp hoặc nghiêng người, khum lòng bàn tay vỗ nhẹ nhàng, dứt khoát lên lưng và ngực bé (tránh cột sống và xương ức). Thực hiện trước bữa ăn hoặc ít nhất 1 giờ sau ăn.
Sử dụng Siro ho thảo dược
Nếu tình trạng ho và đờm đặc không được cải thiện bằng các biện pháp thông thường, cha mẹ nên sử dụng thêm các loại siro ho thảo dược, giúp giảm ho, long đờm. Những loại siro này thường chứa chiết xuất từ các loại thảo dược quý trong Đông y như: tỳ bà diệp, mật ong, cát cánh, trần bì, xuyên bối mẫu, húng chanh, cam thảo, … Những thành phần này có tác dụng làm dịu niêm mạc họng, giảm kích ứng, hỗ trợ làm loãng đờm và giảm tần suất các cơn ho. Khi tình trạng ho dữ dội và đờm được cải thiện, áp lực lên dạ dày sẽ giảm, từ đó giúp bé đỡ nôn trớ hơn. Một số sản phẩm được phụ huynh lựa chọn nhiều như: siro thuốc ho Bổ phế Bảo Thanh trẻ em, siro Ong Vàng, siro Lábebé.
Lưu ý: Luôn tham khảo ý kiến của dược sĩ về loại sản phẩm, liều lượng và thời gian sử dụng phù hợp với độ tuổi và tình trạng cụ thể của bé. Không tự ý dùng thuốc hoặc vượt quá liều lượng khuyến cáo.
3. Khi nào cần gặp bác sĩ?
Ho và nôn trớ ở trẻ nhỏ có thể là dấu hiệu của các tình trạng nghiêm trọng hơn. Cha mẹ cần đưa bé đến gặp bác sĩ ngay lập tức nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào dưới đây:
- Nôn trớ liên tục và không cầm được, kèm theo các dấu hiệu mất nước nghiêm trọng như: mắt trũng sâu, môi khô, lưỡi khô, ít hoặc không đi tiểu tiện trong nhiều giờ, da mất độ đàn hồi, trẻ lừ đừ, li bì, mệt mỏi, không chơi đùa, khó đánh thức.
- Khó thở hoặc thở bất thường, thở nhanh, thở dốc; co kéo lồng ngực; thở khò khè, thở rít; tím tái môi, đầu ngón tay, ngón chân.
- Sốt cao không hạ, sốt trên 38.5∘C ở trẻ lớn hoặc sốt trên 38∘C ở trẻ dưới 3 tháng tuổi, kèm theo các triệu chứng khác.
- Nôn ra máu hoặc dịch có màu xanh đậm, vàng, nâu, hoặc lẫn máu.
- Ho và nôn trớ kéo dài, không cải thiện
- Trẻ lừ đừ, li bì, bỏ bú/ăn hoàn toàn
Khi trẻ ho nôn trớ nhiều, phụ huynh cần áp dụng ngay các biện pháp chăm sóc tại nhà và quan sát tần suất nôn trớ cũng như tình trạng cơ thể bé. Khi con có những biểu hiện bất thường, nôn trớ không thuyên giảm, phụ huynh cần đưa trẻ đến cơ sở y tế khám và điều trị sớm, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
