Ho khan là triệu chứng phổ biến, có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và liên quan đến nhiều nguyên nhân khác nhau. Mặc dù thường không nguy hiểm, nhưng ho khan kéo dài gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, giấc ngủ và sức khỏe tổng thể.
1. Ho khan là gì?
Ho khan là phản xạ ho không kèm theo sự tiết chất nhầy hay đờm. Khi ho khan, người bệnh thường cảm thấy ngứa, khô hoặc rát ở cổ họng, đôi khi dẫn đến khản tiếng hoặc đau họng. Đây là một cơ chế tự vệ của cơ thể khi đường hô hấp bị kích thích ở những vùng không có tuyến tiết đờm, hoặc khi lượng đờm sản xuất ra không đủ để tống xuất.
2. Nguyên nhân gây ho khan
Ho khan có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các bệnh lý thông thường đến những vấn đề sức khỏe phức tạp hơn. Dưới đây là một số nguyên nhân chủ yếu gây ra ho khan:
- Nhiễm lạnh, cảm lạnh thông thường: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Ho khan thường xuất hiện vào giai đoạn đầu hoặc cuối của bệnh, khi niêm mạc đường hô hấp bị kích ứng.
- Dị ứng: Tiếp xúc với các chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi nhà, lông vật nuôi, nấm mốc… có thể kích thích niêm mạc họng gây phản xạ ho, ngứa họng, hắt hơi.
- Tiếp xúc với chất kích thích: Khói thuốc lá (chủ động hoặc thụ động), khói bụi, ô nhiễm không khí, hóa chất, không khí khô hanh có thể làm khô và kích ứng đường thở, gây ho khan.
- Viêm họng, viêm amidan, viêm thanh quản: Các tình trạng viêm nhiễm này gây sưng tấy, đau rát và kích ứng vùng cổ họng, dẫn đến ho khan.
- Hen suyễn: Ho khan, đặc biệt là vào ban đêm hoặc khi vận động, có thể là một trong những triệu chứng của bệnh hen suyễn. Cơn ho thường kèm theo thở khò khè, nặng ngực.
- Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản và cổ họng gây kích ứng niêm mạc, dẫn đến ho khan mãn tính, thường nặng hơn vào ban đêm hoặc sau khi ăn.
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors) dùng để điều trị huyết áp cao, có thể gây tác dụng phụ là ho khan dai dẳng.
- Bệnh lý hô hấp khác: Trong một số ít trường hợp, ho khan kéo dài có thể là dấu hiệu của các bệnh lý phổi nghiêm trọng hơn như viêm phổi kẽ, ung thư phổi.
3. Cách điều trị ho khan hiệu quả
Việc điều trị ho khan cần dựa vào nguyên nhân gây bệnh. Trong trường hợp ho nhẹ và không có các biểu hiện bất thường, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp tại nhà. Tuy nhiên, khi ho nặng hoặc kèm theo dấu hiệu đáng lo ngại, bệnh nhân cần đi khám tại các cơ sở y tế để điều trị phù hợp.
3.1. Trường hợp ho nhiều, kèm sốt hoặc các biểu hiện bất thường
Người bệnh cần đến thăm khám bác sĩ ngay lập tức nếu ho khan kèm theo một hoặc nhiều các triệu chứng sau:
- Sốt cao liên tục: Đặc biệt là sốt trên 38.5∘C và không hạ sau khi dùng thuốc hạ sốt.
- Khó thở, thở nhanh, thở khò khè, thở rít: Đây là dấu hiệu của đường thở bị tắc nghẽn hoặc có vấn đề về phổi.
- Đau tức ngực dữ dội: Đặc biệt khi đau tăng lên khi ho hoặc hít thở sâu.
- Ho ra máu hoặc đờm có màu bất thường: Đờm xanh, vàng đậm, nâu, hoặc có vệt máu.
- Sụt cân không rõ nguyên nhân: Ho khan kéo dài kèm sụt cân có thể là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng.
- Ho khan kéo dài hơn 3 tuần mà không thuyên giảm.
- Mệt mỏi, li bì, mất ngủ nghiêm trọng do ho.
3.2. Trường hợp ho nhẹ và không có biểu hiện bất thường
Nếu ho khan ở mức độ nhẹ, không kèm theo các dấu hiệu đáng lo ngại, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp chăm sóc và điều trị tại nhà để làm dịu cơn ho và hỗ trợ quá trình phục hồi.
Phương pháp điều trị
Bệnh nhân có thể sử dụng siro ho hoặc viên ngậm ho chứa các thành phần chiết xuất thảo dược như: Xuyên Bối Mẫu, Tỳ Bà Diệp, Cát Cánh, Bạc Hà, Gừng… Chúng có tác dụng làm dịu họng, giảm ngứa rát họng , mang lại cảm giác dễ chịu, đồng thời giảm ho khan hiệu quả. Các loại thuốc này lành tính, an toàn khi sử dụng lâu dài và phù hợp với nhiều đối tượng, từ trẻ em đến người cao tuổi.
Trên thị trường hiện nay có rất nhiều loại viên ngậm ho, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, bạn nên chọn những thương hiệu uy tín, được nhiều người tin dùng. Ví dụ như Thuốc ho Bổ phế Bảo Thanh đến từ Dược phẩm Hoa Linh.
Các biện pháp chăm sóc
Để tình trạng ho khan tiến triển tích cực nhanh chóng, người bệnh nên kết hợp sử dụng thuốc siro ho hoặc viên ngậm ho cùng các biện pháp chăm sóc tại nhà dưới đây:
- Uống đủ nước ấm: Uống nhiều nước lọc ấm, trà thảo mộc (trà gừng, trà mật ong chanh ấm) giúp làm dịu cổ họng, giữ ẩm niêm mạc và giảm kích ứng.
- Súc miệng và họng bằng nước muối sinh lý: Việc súc miệng và họng đều đặn bằng nước muối sinh lý giúp làm sạch, hỗ trợ sát khuẩn vòm họng, đồng thời làm giảm viêm và các yếu tố gây kích ứng.
- Sử dụng máy tạo độ ẩm không khí: Đặc biệt quan trọng vào mùa khô hoặc khi bạn thường xuyên sử dụng điều hòa. Máy tạo độ ẩm giúp giữ cho không khí trong phòng không quá khô, từ đó làm dịu đường hô hấp và giảm ho do khô.
- Xông hơi: Hít hơi nước ấm từ bát nước nóng hoặc máy xông hơi mặt là một phương pháp hiệu quả giúp làm ẩm đường thở và làm loãng chất nhầy (nếu có), giảm kích ứng. Bạn có thể cân nhắc thêm vài giọt tinh dầu tràm, bạc hà (nếu không có tiền sử dị ứng) để tăng hiệu quả thông thoáng.
- Tránh các tác nhân gây kích ứng: Việc hạn chế tiếp xúc với khói thuốc lá (chủ động hoặc thụ động), bụi bẩn, hóa chất, phấn hoa là rất quan trọng để giảm thiểu các yếu tố kích hoạt ho. Nếu ho do trào ngược dạ dày, bạn nên tránh ăn quá no, hạn chế đồ ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ và không nằm ngay sau khi ăn.
- Kê gối cao khi ngủ: Nếu nguyên nhân ho khan liên quan đến trào ngược dạ dày, việc kê cao đầu khi ngủ có thể giúp ngăn chặn axit dạ dày trào ngược lên họng, từ đó giảm tần suất và cường độ ho.
- Nghỉ ngơi đầy đủ: Giấc ngủ chất lượng và đầy đủ là yếu tố then chốt giúp cơ thể phục hồi, tăng cường hệ miễn dịch để chống lại các tác nhân gây bệnh.
4. Cách phòng ngừa ho khan
Để duy trì sức khỏe đường hô hấp, mỗi người nên chủ động phòng ngừa ho khan bằng các biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả dưới đây.
Duy trì vệ sinh cá nhân tốt: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt sau khi ho, hắt hơi hoặc khi tiếp xúc nơi công cộng.
Tránh tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế tiếp xúc gần với những người đang bị cảm lạnh, cúm hoặc các bệnh hô hấp khác.
Tăng cường hệ miễn dịch:
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin C (từ cam, quýt, ổi…), kẽm.
- Nghỉ ngơi đầy đủ: Ngủ đủ giấc giúp cơ thể phục hồi và củng cố hệ miễn dịch.
- Tập thể dục đều đặn: Vận động giúp tăng cường sức khỏe tổng thể.
Tránh các tác nhân gây kích ứng như khói thuốc lá, phấn hoa, hóa chất.
Kiểm soát bệnh trào ngược dạ dày thực quản (nếu có): Tuân thủ chế độ ăn uống và dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
Giữ ấm cơ thể: Đặc biệt là vùng cổ họng và ngực, nhất là khi thời tiết thay đổi hoặc vào mùa lạnh.
Uống đủ nước: Giúp giữ ẩm cho đường hô hấp, ngăn ngừa tình trạng khô rát cổ họng.
Ho khan là phản xạ bảo vệ cơ thể nhưng cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo vấn đề hô hấp nào đó. Tùy vào nguyên nhân và mức độ, việc điều trị có thể áp dụng tại nhà hoặc cần đến cơ sở y tế. Hi vọng những kiến thức trên sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe hô hấp hiệu quả hơn.
