Viễn Chí là một vị thuốc được sử dụng phổ biến trong Đông y với rất nhiều công dụng khác nhau. Vị thuốc này được biết đến với lợi ích chính giúp an thần, tăng cường trí nhớ, đồng thời hỗ trợ điều trị các vấn đề về hô hấp như ho và long đờm.
1. Giới thiệu chung về Viễn Chí
Thông tin chung
- Tên gọi: Viễn Chí lá nhỏ
- Tên khoa học: Polygala tenuifolia Willd.
- Họ: Viễn chí (Polygalaceae).
- Bộ phận dùng: Rễ cây đã được phơi hoặc sấy khô.
Đặc điểm thực vật
Viễn Chí là cây thân thảo sống lâu năm, cao khoảng 20-40cm. Lá mọc so le hoặc đối, hình dải hoặc hình mác. Hoa có màu trắng hoặc xanh tím, mọc thành cụm ở đầu cành. Rễ cây là phần được dùng làm thuốc, có hình trụ tròn, dài, đường kính nhỏ và có màu nâu nhạt.
Thu hái chế biến
- Thu hái: Rễ Viễn Chí thường được thu hái vào mùa xuân hoặc thu.
- Chế biến: Sau khi đào về, rễ được rửa sạch, phơi cho hơi héo, sau đó rút lõi ở giữa (gọi là “khử tâm” hoặc “bỏ lõi”) vì lõi có thể gây nôn và buồn nôn. Cuối cùng, rễ được tẩm cam thảo và nước gừng rồi sao vàng để giảm độc tính, tăng hiệu quả.
2. Thành phần hóa học chính
Thành phần hóa học chủ yếu của Viễn Chí là Saponin triterpene, onjisaponin, polygalasaponin. Ngoài ra còn có các thành phần khác như: oligosacarit, xeton, ancaloit, polysacarit và Flavonoid. Những thành phần này có tác dụng bảo vệ hệ thần kinh trung ương và thường được sử dụng để điều trị rối loạn chức năng trí nhớ, mất ngủ và suy nhược thần kinh.
3. Tác dụng của Viễn Chí
3.1 Công dụng theo y học cổ truyền
- Tính vị: Vị đắng, cay, tính ấm.
- Quy kinh: Tâm, Thận, Phế.
- Công dụng: Viễn Chí có tác dụng an thần, ích trí (tăng cường trí nhớ), khứ đàm, khai khiếu, tiêu sưng.
- Ứng dụng: Thường được dùng để điều trị các chứng như hồi hộp, mất ngủ, hay quên, ho có đờm, và sưng tấy.
3.2 Công dụng theo nghiên cứu y học hiện đại
- Hỗ trợ hệ thần kinh: Các hoạt chất trong Viễn Chí giúp an thần, cải thiện giấc ngủ, tăng cường khả năng học tập và ghi nhớ.
- Long đờm, giảm ho: Saponin trong Viễn Chí có tác dụng kích thích niêm mạc họng, làm tăng tiết dịch và giúp đờm loãng ra, dễ tống xuất ra ngoài hơn.
- Chống viêm và kháng khuẩn: Viễn Chí có khả năng ức chế một số loại vi khuẩn, giúp giảm viêm nhiễm trong cơ thể.
4. Các bài thuốc từ Viễn Chí
Các bài thuốc dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo. Bạn cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc Đông y trước khi sử dụng.
Bài thuốc Chữa suy nhược thần kinh, rối loạn trí nhớ, quên lãng
- Thành phần: Viễn Chí 10g, Đương quy 10g, Bạch truật 10g, Phục linh 10g, Toan táo nhân 10g.
- Cách dùng: Sắc với 750ml nước, sắc cạn còn 250ml. Chia làm 3 lần uống trong ngày, uống sau bữa ăn.
Bài thuốc Chữa viêm phế quản mạn tính và ho nhiều đờm
- Thành phần: Viễn Chí 6g, Cát cánh 6g, Bách bộ 10g, Hạnh nhân 10g, Cam thảo 4g.
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước, sắc cạn còn 200ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày.
Bài thuốc Chữa trẻ em sốt cao và co giật
- Thành phần: Viễn Chí 4g, Thiên ma 6g, Câu đằng 6g, Cúc hoa 6g.
- Cách dùng: Sắc với 400ml nước, sắc cạn còn 100ml. Chia làm 2-3 lần uống trong ngày.
Lưu ý: Phải dùng dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ.
Bài thuốc Chữa mụn nhọt, sưng do sưng vú hay đờm tắc đọng
- Thành phần: Viễn Chí 10g, Bồ công anh 15g, Kim ngân hoa 15g, Liên kiều 15g.
- Cách dùng: Sắc với 750ml nước, sắc cạn còn 250ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày. Có thể dùng bã thuốc đắp ngoài.
Bài thuốc Trị đau ngực, khí trào ngược, khó nuốt
- Thành phần: Viễn Chí 10g, Quất bì 10g, Bán hạ 10g, Sinh khương 6g, Cam thảo 4g.
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước, sắc cạn còn 200ml, uống ấm.
Bài thuốc Trị viêm họng
- Thành phần: Viễn Chí 10g, Cát cánh 10g, Cam thảo 4g.
- Cách dùng: Sắc với 500ml nước, sắc cạn còn 150ml, chia 2 lần uống trong ngày.
Bài thuốc Trị đau đầu
- Thành phần: Viễn Chí 10g, Xuyên khung 10g, Bạch chỉ 10g, Cúc hoa 10g.
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước, sắc cạn còn 200ml, uống ấm sau bữa ăn.
Bài thuốc Trị u vú
- Thành phần: Viễn Chí 10g, Hạ khô thảo 15g, Bối mẫu 10g.
- Cách dùng: Sắc với 600ml nước, sắc cạn còn 200ml. Chia làm 2 lần uống trong ngày.
Bài thuốc Chữa mụn nhọt
- Thành phần: Viễn Chí (sao) 10g.
- Cách dùng: Sắc riêng Viễn Chí với 300ml nước, sắc cạn còn 100ml. Uống hết trong ngày.
5. Lưu ý khi sử dụng Viễn Chí
- Liều dùng thông thường là 6-12g mỗi ngày. Không nên lạm dụng, dùng quá liều để tránh gặp phải các tác dụng phụ.
- Viễn Chí kỵ với Lê Lô, Trâu Châu, Tề Tào, tuyệt đối không dùng chung. Không dùng cho phụ nữ có thai và người có các vấn đề về đường tiêu hóa như viêm loét dạ dày.
- Lõi của rễ Viễn Chí có thể gây buồn nôn và nôn. Do đó, cần phải “khử tâm” (bỏ lõi) trước khi dùng.
Viễn Chí là một vị thuốc quý, đặc biệt hiệu quả trong việc an thần, cải thiện trí nhớ và hỗ trợ hệ hô hấp. Tuy nhiên, việc sử dụng cần tuân thủ đúng liều lượng và quy trình chế biến, đồng thời cần có sự thăm khám và kê đơn của thầy thuốc Đông y. Không nên tự ý sử dụng để đảm bảo an toàn và phát huy tối đa công dụng của vị thuốc.
