Ho dị ứng là một phản ứng của hệ hô hấp khi tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng, biểu hiện bằng những cơn ho dai dẳng, khó chịu. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến sinh hoạt mà còn có thể làm gián đoạn giấc ngủ hay công việc. Việc hiểu rõ các biểu hiện, nguyên nhân và cách điều trị ho do dị ứng sẽ giúp kiểm soát tình trạng này hiệu quả và nâng cao chất lượng cuộc sống.
1. Biểu hiện của ho do dị ứng
Ho do dị ứng thường có những đặc điểm riêng biệt giúp phân biệt với các loại ho do nhiễm trùng thông thường. Người bệnh thường ho khan, đôi khi có ít đờm trong, lỏng. Cơn ho thường kéo dài dai dẳng, thành từng tràng hoặc cơn, không dứt. Ho có xu hướng nặng hơn vào ban đêm hoặc sáng sớm, khi tiếp xúc với dị nguyên hoặc khi thay đổi môi trường đột ngột từ phòng điều hòa ra ngoài trời, từ trong nhà ra ngoài.
Ho dị ứng thường đi kèm với các dấu hiệu khác của phản ứng dị ứng. Hắt hơi liên tục đặc biệt là hắt hơi thành tràng. Sổ mũi, nghẹt mũi, dịch mũi thường trong, lỏng, chảy nhiều. Cảm giác ngứa ngáy khó chịu ở vùng mũi, họng, hoặc mắt. Mắt có thể đỏ và ngứa. Trong một số trường hợp, ho dị ứng tiến triển thành hen suyễn, người bệnh có thể có tiếng khò khè khi thở. Cơn ho thường thuyên giảm khi sử dụng các loại thuốc kháng histamin hoặc thuốc chống dị ứng.
2. Nguyên nhân gây ho dị ứng
Ho dị ứng xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ứng quá mức với các yếu tố trong môi trường, gọi là dị nguyên. Khi một người nhạy cảm hít phải hoặc tiếp xúc với dị nguyên, cơ thể sẽ giải phóng histamin và các chất trung gian hóa học khác, gây ra phản ứng viêm và các triệu chứng dị ứng, trong đó có ho.
Các dị nguyên phổ biến gây ho dị ứng bao gồm: Mạt bụi nhà; phấn hoa; lông, vảy da động vật; nấm mốc; khói thuốc lá; ô nhiễm không khí; mùi hoá chất, nước hoa. Ngoài ra, nếu cha mẹ có tiền sử dị ứng, con cái cũng có nguy cơ cao hơn mắc ho dị ứng.
- Mạt bụi nhà: Là nguyên nhân hàng đầu gây dị ứng hô hấp quanh năm. Mạt bụi sống trong ga trải giường, gối, thảm, rèm cửa và đồ nội thất bọc vải.
- Phấn hoa: Phấn hoa từ cây cối, cỏ dại, hoa là tác nhân chính gây dị ứng theo mùa, đặc biệt vào mùa xuân và mùa thu.
- Lông, vảy da động vật: Các protein trong nước bọt, nước tiểu và vảy da của chó, mèo, chim, và các vật nuôi khác có thể gây dị ứng.
- Nấm mốc: Bào tử nấm mốc phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt như phòng tắm, tầng hầm, hoặc các khu vực bị rò rỉ nước.
- Ô nhiễm không khí: Bụi mịn, khí thải công nghiệp, và các chất ô nhiễm khác trong không khí có thể kích thích đường hô hấp, gây ho và làm nặng thêm các triệu chứng dị ứng.
- Mùi hóa chất, nước hoa: Một số người nhạy cảm có thể bị ho khi hít phải mùi hóa chất tẩy rửa, nước hoa, hoặc các sản phẩm có mùi nồng.
- Khói thuốc lá: Dù không phải là dị nguyên nhưng là chất kích ứng mạnh, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng ho dị ứng và gây viêm đường hô hấp.
3. Cách điều trị ho do dị ứng
Điều trị ho dị ứng bằng thuốc tân dược giúp điều trị từ căn nguyên gốc rễ gây ra tình trạng ho. Các loại thuốc được sử dụng nhằm ức chế giải phóng histamin, điều hoà miễn dịch và giảm sự phản ứng của phế quản. Một số loại thuốc được sử dụng phổ biến:
Nhóm thuốc kháng histamin
Các thuốc này ngăn chặn hoạt động của histamin, làm giảm các triệu chứng dị ứng như ngứa, hắt hơi, sổ mũi và ho. Loại thuốc này được chia làm 2 loại: histamin thế hệ 1 như Chlorpheniramine, Diphenhydramine và histamin thế hệ 2 như Loratadine, Cetirizine, Fexofenadine. Thuốc được bào chế dưới dạng viên uống, siro, hoặc thuốc xịt mũi.
Nhóm thuốc Corticosteroid dạng xịt mũi (Nasal Corticosteroids)
Nhóm thuốc Corticosteroid có tác dụng giảm viêm mạnh mẽ tại niêm mạc mũi, từ đó kiểm soát hiệu quả các triệu chứng dị ứng như nghẹt mũi, sổ mũi, hắt hơi và đặc biệt là hội chứng chảy dịch mũi sau gây ho. Một số loại Corticosteroid phổ biến như Fluticasone, Mometasone, Budesonide… Để thuốc đạt được hiệu quả, người bệnh cần sử dụng đều đặn hàng ngày theo chỉ định, không phải chỉ sử dụng khi có triệu chứng. Thuốc có tác dụng rõ rệt sau vài ngày đến một tuần.
Thuốc đối kháng Leukotriene (Leukotriene Modifiers)
Nhóm thuốc đối kháng này giúp ngăn chặn tác động của leukotriene, một chất trung gian hóa học khác gây viêm và co thắt đường thở trong phản ứng dị ứng. Montelukast là loại thuốc đối kháng Leukotriene thường được sử dụng trong điều trị ho dị ứng kèm hen suyễn.
Thuốc co mạch (Decongestants)
Loại thuốc này giúp làm co mạch máu ở niêm mạc mũi, giảm sưng và nghẹt mũi tạm thời. Tuy nhiên, người bệnh chỉ nên dùng trong thời gian ngắn (không quá 3-5 ngày) để tránh tác dụng phụ như viêm mũi do thuốc hoặc tăng huyết áp. Không khuyến cáo cho trẻ nhỏ.
Liệu pháp miễn dịch (Allergy Shots/Immunotherapy)
Đây là phương pháp điều trị lâu dài, tiêm một lượng nhỏ dị nguyên tăng dần vào cơ thể để “huấn luyện” hệ miễn dịch giảm phản ứng quá mức. Chỉ được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa dị ứng, phù hợp cho các trường hợp dị ứng nặng, dai dẳng và không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác.
Bên cạnh đó, người bệnh có thể sử dụng thêm các loại viên ngậm thảo dược để hỗ trợ điều trị, giảm ngứa họng, giảm ho tại chỗ. Những loại thuốc này có chứa các chiết xuất như: xuyên bối mẫu, tỳ bà diệp, cát cánh, húng chanh, mật ong, trần bì… giúp điều trị các triệu chứng ho khan dai dẳng do dị ứng gây nên.
4. Cách phòng tránh ho dị ứng
Các biện pháp phòng tránh ho dị ứng hiệu quả tập trung vào việc giúp cơ thể giảm thiểu khả năng tiếp xúc với các dị nguyên gây bệnh và tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
Kiểm soát môi trường sống trong nhà
- Giảm thiểu mạt bụi nhà: Sử dụng vỏ chăn, ga, gối chống mạt bụi. Giặt chăn ga gối đệm bằng nước nóng (trên 54∘C) hàng tuần. Hút bụi thường xuyên bằng máy hút bụi có bộ lọc HEPA. Hạn chế thảm trải sàn, rèm cửa dày, đồ nội thất bọc vải trong phòng ngủ.
- Kiểm soát độ ẩm: Duy trì độ ẩm trong nhà ở mức lý tưởng (40−60%) bằng máy hút ẩm hoặc máy tạo độ ẩm (nếu không khí quá khô) để ngăn ngừa sự phát triển của nấm mốc và mạt bụi.
- Ngăn ngừa nấm mốc: Vệ sinh sạch sẽ các khu vực ẩm ướt như phòng tắm, nhà bếp. Sửa chữa ngay các chỗ rò rỉ nước.
Hạn chế tiếp xúc với phấn hoa và lông thú cưng
- Mùa phấn hoa: Đóng kín cửa sổ và cửa ra vào, đặc biệt vào buổi sáng và những ngày có gió. Sử dụng điều hòa không khí có bộ lọc HEPA. Hạn chế ra ngoài vào thời điểm phấn hoa phát tán mạnh nhất.
- Vật nuôi: Nếu dị ứng với lông thú cưng, tốt nhất là không nuôi. Nếu có, hạn chế vật nuôi vào phòng ngủ, tắm cho chúng thường xuyên và vệ sinh nhà cửa kỹ lưỡng.
Tránh các tác nhân kích ứng
- Tuyệt đối không hút thuốc lá trong nhà hoặc gần người bệnh.
- Hạn chế ra ngoài vào những ngày không khí ô nhiễm cao. Đeo khẩu trang khi đi ra đường.
- Tránh sử dụng các sản phẩm tẩy rửa, nước hoa, xịt phòng có mùi nồng có thể gây kích ứng đường hô hấp.
Tăng cường sức đề kháng tổng thể
- Bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng chất từ rau xanh, trái cây, protein để củng cố hệ miễn dịch.
- Vận động hợp lý và ngủ đủ giấc giúp cơ thể khỏe mạnh, tăng cường khả năng chống chọi với các tác nhân gây bệnh.
- Rửa tay thường xuyên, đặc biệt sau khi tiếp xúc với các dị nguyên.
5. Khi nào cần đi khám?
Mặc dù ho dị ứng có thể được kiểm soát bằng các loại thuốc tân dược nhưng khi người bệnh xuất hiện một số triệu chứng bất thường dưới đây, cần đến ngay cơ sở y tế để được xử lý, điều trị kịp thời.
- Ho kéo dài không thuyên giảm: Nếu ho dị ứng kéo dài hơn vài tuần mà không có dấu hiệu cải thiện dù đã áp dụng các biện pháp tại nhà và tránh dị nguyên.
- Triệu chứng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt: Ho gây mất ngủ, mệt mỏi, ảnh hưởng đến học tập, làm việc hoặc các hoạt động hàng ngày.
- Khó thở, thở khò khè đặc biệt là tiếng khò khè nghe rõ khi thở ra.
- Đau tức ngực hoặc cảm giác nặng ngực.
- Môi hoặc đầu ngón tay tím tái.
Ho dị ứng thường không quá nghiêm trọng nếu được kiểm soát đúng cách. Khi có những biểu hiện của bệnh, bạn nên đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám kịp thời. Bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác, loại trừ các bệnh lý nguy hiểm khác và xây dựng phác đồ điều trị tối ưu, mang lại hiệu quả lâu dài cho người bệnh.
