Ho dai dẳng, kéo dài triền miên khiến người bệnh mệt mỏi, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống. Đây không phải là một triệu chứng thông thường mà là dấu hiệu cảnh báo vấn đề sức khỏe tiềm ẩn, người bệnh cần được chẩn đoán và điều trị sớm để tránh gặp phải nhiều biến chứng nguy hiểm.
1. Thế nào là ho kéo dài lâu ngày?
Ho kéo dài lâu ngày (ho mạn tính) là tình trạng ho kéo dài từ 8 tuần trở lên ở người lớn. Với trẻ em, ngưỡng này thường là trên 4 tuần.
2. Các nguyên nhân phổ biến gây ho lâu ngày không khỏi
Ho lâu ngày ở người lớn có thể do rất nhiều nguyên nhân, từ những bệnh lý thông thường cho đến các tình trạng nghiêm trọng, người bệnh cần được thăm khám kỹ lưỡng để chẩn đoán chính xác.
2.1. Các bệnh lý hô hấp trên
Đây là nhóm nguyên nhân phổ biến gây ho mạn tính, thường do dịch tiết từ đường hô hấp trên chảy xuống kích thích họng. Dưới đây là một số bệnh lý hô hấp trên gây ra tình trạng ho lâu ngày không khỏi:
- Viêm mũi xoang mạn tính và hội chứng chảy dịch mũi sau: Khi mũi và xoang bị viêm mạn tính do dị ứng, nhiễm trùng kéo dài, dịch nhầy sẽ được sản xuất nhiều hơn và chảy ngược xuống phía sau cổ họng. Dịch này liên tục kích thích các thụ thể ho ở họng và thanh quản, gây ra phản xạ ho dai dẳng, đặc biệt là vào ban đêm khi nằm xuống hoặc vào buổi sáng. Ho thường có đờm trong hoặc trắng đục.
- Viêm họng mạn tính, viêm amidan mạn tính: Niêm mạc họng hoặc amidan bị viêm nhiễm, kích ứng kéo dài (do nhiễm trùng tái phát, khói thuốc, ô nhiễm, trào ngược dạ dày) sẽ gây ra cảm giác vướng víu, ngứa rát và kích thích ho. Ho có thể khan hoặc có ít đờm.
- Viêm thanh quản mạn tính: Tình trạng viêm ở dây thanh âm kéo dài (do nói nhiều, trào ngược, nhiễm trùng) gây kích ứng và ho. Ho do viêm thanh quản mạn tính thường kèm theo triệu chứng khàn tiếng hoặc mất tiếng.
2.2. Các bệnh lý hô hấp dưới
Những nguyên nhân này thường liên quan đến phổi và phế quản, có thể nghiêm trọng hơn. Một số bệnh lý hô hấp dưới phổ biến gây ra tình trạng ho lâu ngày không khỏi như:
- Hen suyễn (Hen phế quản): Đây là bệnh viêm mạn tính đường thở, khiến phế quản bị co thắt và tăng tiết đờm khi tiếp xúc với các yếu tố kích thích (dị nguyên, không khí lạnh, gắng sức). Ho là triệu chứng rất phổ biến, thường xuất hiện nhiều về đêm, sáng sớm, hoặc khi thời tiết thay đổi. Ho có thể kèm theo khó thở, khò khè .
- Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): Đây là bệnh lý tiến triển, gây tắc nghẽn đường thở, chủ yếu gặp ở người hút thuốc lá lâu năm hoặc tiếp xúc với khói bụi độc hại. Người bệnh thường có triệu chứng ho đờm mạn tính kéo dài, đặc biệt là ho nhiều vào buổi sáng, kèm theo khó thở ngày càng tăng.
- Viêm phế quản mạn tính: Tình trạng viêm niêm mạc phế quản kéo dài là tình trạng ho và khạc đờm hầu hết các ngày trong ít nhất 3 tháng/năm và trong ít nhất 2 năm liên tiếp. Đây là một dạng của COPD.
- Viêm phổi không điển hình hoặc kéo dài: Đôi khi, sau một đợt viêm phổi cấp tính, các triệu chứng ho có thể không dứt điểm mà kéo dài dai dẳng do phổi chưa hồi phục hoàn toàn hoặc do tác nhân gây bệnh đặc biệt như Mycoplasma, Chlamydia.
- Lao phổi: Đây là bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn lao gây ra, ảnh hưởng chủ yếu đến phổi. Ho kéo dài là triệu chứng kinh điển của lao phổi, thường kèm theo các dấu hiệu đáng báo động khác như sụt cân không rõ nguyên nhân, sốt nhẹ về chiều, ra mồ hôi trộm vào ban đêm, mệt mỏi.
- Giãn phế quản: Tình trạng giãn nở bất thường và vĩnh viễn của các đường dẫn khí lớn trong phổi, thường do nhiễm trùng hoặc viêm mạn tính. Người bệnh thường có ho đờm mạn tính, lượng đờm nhiều, có thể khạc ra mủ và đôi khi có máu.
2.3. Các nguyên nhân ngoài đường hô hấp
Ho kéo dài không chỉ liên quan đến phổi mà còn có thể do các vấn đề từ hệ cơ quan khác như:
- Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản, đôi khi lên đến họng và thanh quản, gây kích ứng niêm mạc. Ho do GERD thường xuất hiện nhiều sau ăn, khi nằm xuống hoặc vào ban đêm. Có thể kèm theo các triệu chứng như ợ hơi, ợ chua, nóng rát vùng thượng vị, khàn tiếng. Đôi khi ho là triệu chứng duy nhất.
- Tác dụng phụ của một số loại thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc điều trị huyết áp thuộc nhóm ức chế men chuyển (ACE inhibitors) như Enalapril, Lisinopril, Captopril, có thể gây ho khan hoặc ho có đờm nhẹ như một tác dụng phụ. Ho thường xuất hiện sau vài ngày đến vài tuần sử dụng thuốc và biến mất sau khi ngưng thuốc.
- Thói quen sinh hoạt và môi trường: Hút thuốc lá chủ động hoặc thụ động, tiếp xúc thường xuyên với không khí ô nhiễm (bụi mịn, khói thải công nghiệp, hóa chất, mùi sơn…) là những yếu tố kích thích mạnh đường hô hấp, dẫn đến viêm mạn tính và ho kéo dài.
Các nguyên nhân ít gặp nhưng nguy hiểm:
- U bướu vùng họng, thanh quản, phổi: Khối u có thể chèn ép hoặc kích thích đường hô hấp gây ho dai dẳng. Ho có thể kèm theo khó nuốt, khàn tiếng, đau ngực, sụt cân.
- Suy tim: Ho (thường là ho khan hoặc ho ra đờm bọt màu hồng nhạt) có thể là dấu hiệu của tình trạng suy tim sung huyết, do dịch ứ đọng trong phổi.
3. Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám bác sĩ
Khi ho lâu ngày không khỏi, bạn cần đặc biệt chú ý và đi khám bác sĩ ngay nếu xuất hiện một trong các dấu hiệu sau:
- Đờm có màu lạ: Đờm vàng đậm, xanh, nâu, hoặc đặc biệt là đờm có lẫn máu.
- Sốt kéo dài hoặc sốt cao không rõ nguyên nhân.
- Khó thở, thở khò khè, thở rít.
- Đau ngực, đau khi hít thở sâu.
- Sụt cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi kéo dài.
- Ra mồ hôi trộm vào ban đêm.
- Thay đổi giọng nói (khàn tiếng) kéo dài.
- Khó nuốt.
- Sưng phù ở chân, mắt cá chân.
- Ho kéo dài hơn 8 tuần (ho mạn tính) dù đã áp dụng các biện pháp hỗ trợ tại nhà.
4. Cách điều trị ho lâu ngày không khỏi ở người lớn
Để điều trị ho lâu ngày không khỏi, người bệnh cần xác định đúng nguyên nhân gây ra triệu chứng, điều trị từ gốc rễ. Tùy thuộc vào chẩn đoán của bác sĩ, người bệnh có thể được chỉ định các loại thuốc tân dược hoặc hỗ trợ bằng thuốc thảo dược.
4.1. Thuốc tân dược
Các loại thuốc tân dược được sử dụng dựa trên nguyên nhân gây ho và tình trạng cụ thể của người bệnh:
- Thuốc kháng sinh: Chỉ được chỉ định khi ho do nhiễm khuẩn gây ra một số bệnh như: viêm phổi, viêm phế quản do vi khuẩn, viêm xoang nhiễm khuẩn. Tuyệt đối không tự ý dùng kháng sinh vì phần lớn ho do virus.
- Thuốc kháng histamine và/hoặc thuốc thông mũi: Được dùng nếu ho do viêm mũi dị ứng hoặc chảy dịch mũi sau.
- Thuốc giãn phế quản và/hoặc corticosteroid dạng hít: Được kê đơn cho người bệnh hen suyễn hoặc COPD để giảm viêm và mở rộng đường thở.
- Thuốc ức chế bơm proton (PPI) hoặc kháng H2: Dùng để điều trị trào ngược dạ dày thực quản, giúp giảm tiết axit và làm dịu niêm mạc bị kích ứng.
- Thuốc tiêu đờm/long đờm (Mucolytics/Expectorants): Các hoạt chất như Acetylcysteine, Bromhexine, Ambroxol có thể được sử dụng để làm loãng đờm, giúp dễ khạc ra hơn.
4.2. Thuốc thảo dược
Các sản phẩm thảo dược có thể được dùng để hỗ trợ làm dịu họng, giảm ho và tiêu đờm. Chúng thường an toàn hơn và ít tác dụng phụ, nhưng hiệu quả có thể chậm hơn và không thay thế được thuốc đặc trị cho các bệnh lý nghiêm trọng.
Một số chiết xuất thảo dược phổ biến như: Húng Chanh, Mật Ong, Gừng, Bạc Hà, Cát Cánh, Tỳ Bà Diệp… Các sản phẩm được bào chế dưới dạng siro hoặc viên ngậm rất dễ dùng. Một số sản phẩm uy tín, được nhiều người tin dùng như: siro ho Bổ phế Bảo Thanh, Siro Ginkid ho cam NEW, Siro Ambroco United, Siro Ong Vàng, Siro PH.
Lưu ý: Luôn chọn sản phẩm từ các nhà sản xuất uy tín, đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và tham khảo ý kiến bác sĩ/dược sĩ trước khi dùng, đặc biệt nếu bạn đang dùng các loại thuốc tân dược khác.
5. Các biện pháp hỗ trợ tại nhà giúp giảm ho
Bên cạnh việc điều trị theo chỉ định của bác sĩ, áp dụng các biện pháp hỗ trợ tại nhà đóng vai trò quan trọng giúp làm dịu triệu chứng, tăng cường hiệu quả điều trị và rút ngắn thời gian hồi phục. Người bệnh có thể sử dụng một số biện pháp sau:
- Giữ ấm cơ thể, đặc biệt vùng cổ họng: Mặc đủ ấm, quàng khăn giữ ấm cổ, đặc biệt khi thời tiết chuyển lạnh hoặc khi ra ngoài. Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với gió lạnh.
- Uống đủ nước ấm, trà thảo mộc: Nước ấm giúp làm loãng đờm, làm dịu niêm mạc họng. Uống ít nhất 2-2.5 lít nước mỗi ngày. Uống trà thảo mộc như trà gừng, trà mật ong chanh, trà hoa cúc có thể giúp làm ấm họng, giảm kích ứng và hỗ trợ tiêu đờm.
- Vệ sinh mũi họng thường xuyên: Rửa mũi bằng nước muối sinh lý giúp làm sạch dịch nhầy, bụi bẩn và các tác nhân gây kích ứng từ mũi, xoang, ngăn không cho chúng chảy xuống họng gây ho.
- Súc họng bằng nước muối sinh lý ấm: Giúp làm sạch vi khuẩn, virus và đờm bám dính ở họng, giảm viêm và làm dịu niêm mạc. Thực hiện 2-3 lần/ngày.
- Tránh các yếu tố kích thích: Bỏ thuốc lá hoàn toàn. Tránh xa khói bụi, ô nhiễm không khí, hóa chất, mùi nồng. Đeo khẩu trang khi ra ngoài. Hạn chế tiếp xúc với các dị nguyên nếu bạn bị dị ứng (phấn hoa, lông vật nuôi…).
- Chế độ ăn uống lành mạnh:
- Tránh các thực phẩm quá lạnh, cay nóng, nhiều dầu mỡ vì chúng có thể kích thích niêm mạc họng.
- Ưu tiên các món ăn mềm, dễ tiêu, giàu vitamin và khoáng chất để tăng cường sức đề kháng.
- Nếu bị trào ngược dạ dày, hạn chế ăn khuya, đồ uống có gas, cà phê, sô cô la.
- Nghỉ ngơi đầy đủ, tránh căng thẳng: Giấc ngủ chất lượng và quản lý stress giúp tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể, hỗ trợ quá trình phục hồi.
- Tạo độ ẩm trong không khí: Sử dụng máy tạo độ ẩm trong phòng ngủ, đặc biệt vào mùa khô hoặc khi dùng điều hòa/lò sưởi, giúp niêm mạc họng không bị khô, làm mềm đờm.
- Tập thể dục nhẹ nhàng, nâng cao sức đề kháng: Vận động phù hợp giúp cải thiện chức năng phổi và sức khỏe tổng thể.
Ho lâu ngày không khỏi là một triệu chứng không thể bỏ qua, có thể là dấu hiệu cảnh báo của nhiều bệnh lý khác nhau, từ nhẹ đến nghiêm trọng. Điều quan trọng là bạn cần chủ động thăm khám bác sĩ sớm để được chẩn đoán chính xác nguyên nhân và có phác đồ điều trị phù hợp.
